Starożytność była okresem, kiedy człowiek dzięki opanowaniu umiejętności pisania wkroczył w czasy historyczne. Mówimy historyczne, gdyż od tego momentu możemy dzięki zapisom ówczesnych skrybów odtworzyć mniej lub bardziej dokładnie historię regionu, państwa, miasta czy też historię życia pojedynczego człowieka. Możemy także poznać kulturę, wierzenia i dokonania starożytnych cywilizacji. Wszystko to dzięki zapisom ludzi, którzy poznali moc słowa pisanego i swą wiedzę utrwalali na skorupach żółwi, glinianych tabliczkach, papirusie czy pergaminie.
Pismo było też kluczem do rozwoju cywilizacji starożytnych. Tylko dzięki pismu było możliwe administrowanie rozległymi terenami Mezopotamii, Egiptu czy Chin.
Słowo pisane spełnia funkcję komunikacyjną, pozwala na utrwalanie myśli ludzkiej i przekazywanie jej w czasie i przestrzeni. Pociąga to za sobą pełnienie przez pismo funkcji kulturotwórczej, umożliwiało i umożliwia nadal wymianę doświadczeń i wiedzy na odległość i efektywne wspólne działanie na rzecz rozwoju człowieka i jego otoczenia.
Wiadome jest że jeżeli istnieje pismo to muszą istnieć książki, a jak są książki to musi być miejsce w którym się je przechowuje. Pragnę zaprezentować 3 niezwykle ważne miejsca związane z książką o których pamięć dotarła do naszych czasów.
W 1849 r. Henry Layard prowadząc wykopaliska na stanowisku archeologicznym w Niniwie, odkrył ruiny pałacu asyryjskiego króla Assurbanipala, panującego w latach 668-627 p.n.e. W pałacu znajdowała się biblioteka królewska zawierająca bogaty zbiór ok. 20 000 tabliczek glinianych. Obok oficjalnych kronik i dokumentów administracyjnych, zawierała około 5000 dzieł literackich religijnych i naukowych z zakresu prawa, historii, astronomii, matematyki.
Assurbanipal był zapalonym bibliofilem, na jego polecenie posłańcy poszukiwali po całym królestwie co cenniejszych tekstów. W 648 r. biblioteka wzbogaciła się o ponad 2000 tekstów zakupionych lub co prawdopodobniejsze skonfiskowanych z prywatnych bibliotek babilońskich kapłanów.
Biblioteka królewska w Niniwie przypominała dbałością o zbiory i informacje o nich współczesne bibliotekę. Tabliczki starannie opracowywano. Znajdowały się na nich informacje czy jest to oryginał czy kopia, ponadto na tabliczkach znajdowały się nazwisko kopisty i data sporządzenia kopii. Aby teksty nie pomieszały się ze sobą, każde dzieło było przechowywane w oddzielnej skrzynce.
Biblioteka Assurbanipala podzielona była na działy o czym świadczy katalog zachowany w części do naszych czasów. Bogato prezentował się dział lingwistyki. W dziale prawniczym wyróżniał się Kodeks Hammurabiego. Z utworów literackich biblioteka posiadała m.in. opowieść o stworzeniu świata i potopie, znaną jako epos o Gilgameszu.
Na ważniejszych tekstach wyciskano stempel na którym wyryte było urzędowe oświadczenie króla:
„Pałac Assurbanipala, króla świata, króla Asyrii, [...] który oko jasne uzyskał, mistrzostwo w sztuce pisania, jak spośród królów moich poprzedników, żaden sztuki tej się nie nauczył [...] Moc znaków, wiele ich stworzono, na tablicach spisałem, wykończyłem, przeglądałem, i aby je oglądać i czytać, w pałacu moim ustawiłem [...] Ktokolwiek tablicę zabierze albo też imię swoje obok mego istnienia napisze, tego niechaj Aszur i Ninlil gniewnie i wściekle powalą, imię jego i nasienie jego niechaj w kraju wytracą".
Oświadczenie było za razem wskazaniem właściciela biblioteki a zarazem ostrzeżeniem dla złodziei. Świadczy także że król wysoko sobie cenił umiejętność czytania.
Najsłynniejszą biblioteką współcześnie jest Biblioteka Aleksandryjska, największa biblioteka świata antycznego powstała w III w. p.n.e. Założył ją w Aleksandrii Ptolemeusz I Soter, historyk i uczestnik wypraw Aleksandra Wielkiego z zamiarem zgromadzenia całego piśmiennictwa znanego wówczas świata. Gromadziła pisma w języku greckim, hebrajski, aramejskim i perskim.
Biblioteka była częścią większego ośrodka naukowego zwanego Musaion, w którego w skład wchodził jeszcze ogród botaniczny i zoologiczny oraz obserwatorium astronomiczne. Składała się z z dwóch części: wielkiej, Bruchejon zwanej tak od królewskiej dzielnicy i małej, Serapejon (księgozbiór umieszczony przy świątyni Serapisa). Według różnych danych księgozbiór Bruchejonu liczył od 100 tys. do 700 tys. zwojów, a Serapejonu 42800.
Król zatrudnił fachowców mających zdobywać, opracowywać i kopiować teksty.
III i II w. p.n.e. to czasy największego rozkwitu Biblioteki. Ptolemeusze nieustannie pomnażali księgozbiór nie szczędząc pieniędzy. Wysyłali swych przedstawicieli do Azji Mniejszej i Grecji, gdzie skupywali księgozbiory.
Ciekawą rzeczą jest że Ptolemeusze do tego stopnia ogarnięci byli żądzą gromadzenia ksiąg że czasem posuwali się do niegodziwości. W porcie Aleksandryjskim urzędnicy królewscy konfiskowali zwoje wszystkim przyjezdnym w celu sprawdzenia ich wartości. Jeżeli okazywały się oryginałami właścicielom wręczano odpisy tych dzieł.
W III wieku p.n.e. Ateny będące bankrutem zaciągnęły u Ptolemeusza III pożyczkę dając w zastaw przechowywane na Akropolu zwoje z tragediami Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, uznawane tam za skarb narodowy Greków. Sporządzono wierne kopie dzieł i odesłał je ateńczykom a oryginały zachował dla siebie.
Ciekawostką bibliotekarską jest że kierownik biblioteki Kallimach z Kyrene (310 - 240 r. p.n.e.) ułożył 120 tomowy katalog rzeczowy zwany Pinakes (grec. tablice), obejmujący całe ówczesne piśmiennictwo. Katalog Kallimacha zaginął i wiadomości o nim zachowały się tylko w przekazach innych starożytnych pisarzy. Prawdopodobnie spłonął wraz z całym Bruchejonem podczas oblężenia Aleksandrii przez Cezara w zimie 48/47 roku p.n.e.
Biblioteka istniała ok. 6 w., liczne pożary i wojny zniszczyły całkowicie księgozbiór. Biblioteka mniejsza mieszcząca się przy świątyni Serapisa w 391 roku n.e., została doszczętnie zniszczona przez chrześcijan na rozkaz arcybiskupa, Teofila z Antiochii. Zwieńczenia dzieła zniszczenia dokonał Kalif Omar, który po zdobyciu Aleksandrii w 641 r. n.e., kazał zużyć zachowane zwoje z biblioteki do opalania łaźni publicznej
Konkurentką Biblioteki Aleksandryjskiej była Biblioteka Pergamońska, założona została przez króla Pergamonu Attalosa I Sotera (241-197 pn.e.) w II połowie III w. p.n.e., z myślą stworzenia warsztatu pracy dla artystów i uczonych. Jego następca Eumenesa II (197—159 r. p.n.e.) zbudował wspaniały gmach Biblioteki. Liczyła ona 200 000 zwojów i mieściła się przy świątyni Ateny Polias (opiekunki miasta), gdzie zajmowała cztery pomieszczenia. Czytelnicy otrzymawszy książkę, przechodzili do krużganku gdzie oddawali się lekturze owiewani orzeźwiającymi podmuchami powietrza znad morza.
Troszcząc się o wzrost księgozbioru Eumenes sprowadzał z Egiptu duże ilości papirusu, a także gotowe dzieła. Ptolemeusz V Epifanes, w obawie o wiodący prymat Biblioteki Aleksandryjskiej w zasobność zbiorów, zakazał wywozu papirusu do Pergamonu. Pergamończycy poradzili sobie zastępując papirus znacznie trwalszym materiałem piśmienniczym pergaminem.
Biblioteka w Pergamonie padła łupem wodza rzymskiego, Marka Antoniusza, który zostawszy, w 40 roku p.n.e., zarządcą wschodnich prowincji imperium rzymskiego, zabrał z niej wszystkie zwoje, wywiózł do Aleksandrii i ofiarował królowej Egiptu, Kleopatrze.
Te trzy biblioteki łączy ze sobą miłość władcy do słowa pisanego i chęć stworzenia miejsca, w którym ludzie poszukujący wiedzy mogli by odnaleźć interesujące ich informacje będące natchnieniem do stworzenia czegoś nowego i pożytecznego.
Biblioteki przez tysiące lat się zmieniały, ale duch Biblioteki Aleksandryjskiej czy Pergamońskiej nadal jest widoczny we współczesnych placówkach.
---
Zwój papirusowy - był podstawową formą książki w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Papirus to rodzaj rośliny bagiennej, rosnącej nad Nilem. Łodygi jego rozcinano na pasma, które układano następnie w dwie warstwy: pionowo i poziomo oraz przyciskano płaskim kamieniem. Wydzielający sie sok sklejał papirusowe pasma w jednolitą kartkę.
Pergamin - nazwa wywodzi się od miasta Pergamon, wyrabiano ze skór owczych, kozich lub cielęcych, wymoczonych w wodzie wapiennej, pozbawionych sierści i wygładzonych pumeksem. Skóra jako materiał piśmienny była używana już w 3 tys. p.n.e. gładkie i miękkie karty pergaminu zaczęto produkować w początkowych wiekach II w. p.n.e..
Bibliografia:
B. Bieńkowska, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa 2005.
S. Dahl, Dzieje książki, Wrocław 1965.
B. Szyndler, I książki mają swoją historię, Warszawa 1982.
Pismo było też kluczem do rozwoju cywilizacji starożytnych. Tylko dzięki pismu było możliwe administrowanie rozległymi terenami Mezopotamii, Egiptu czy Chin.
Słowo pisane spełnia funkcję komunikacyjną, pozwala na utrwalanie myśli ludzkiej i przekazywanie jej w czasie i przestrzeni. Pociąga to za sobą pełnienie przez pismo funkcji kulturotwórczej, umożliwiało i umożliwia nadal wymianę doświadczeń i wiedzy na odległość i efektywne wspólne działanie na rzecz rozwoju człowieka i jego otoczenia.
Wiadome jest że jeżeli istnieje pismo to muszą istnieć książki, a jak są książki to musi być miejsce w którym się je przechowuje. Pragnę zaprezentować 3 niezwykle ważne miejsca związane z książką o których pamięć dotarła do naszych czasów.
W 1849 r. Henry Layard prowadząc wykopaliska na stanowisku archeologicznym w Niniwie, odkrył ruiny pałacu asyryjskiego króla Assurbanipala, panującego w latach 668-627 p.n.e. W pałacu znajdowała się biblioteka królewska zawierająca bogaty zbiór ok. 20 000 tabliczek glinianych. Obok oficjalnych kronik i dokumentów administracyjnych, zawierała około 5000 dzieł literackich religijnych i naukowych z zakresu prawa, historii, astronomii, matematyki.
Assurbanipal był zapalonym bibliofilem, na jego polecenie posłańcy poszukiwali po całym królestwie co cenniejszych tekstów. W 648 r. biblioteka wzbogaciła się o ponad 2000 tekstów zakupionych lub co prawdopodobniejsze skonfiskowanych z prywatnych bibliotek babilońskich kapłanów.
Biblioteka królewska w Niniwie przypominała dbałością o zbiory i informacje o nich współczesne bibliotekę. Tabliczki starannie opracowywano. Znajdowały się na nich informacje czy jest to oryginał czy kopia, ponadto na tabliczkach znajdowały się nazwisko kopisty i data sporządzenia kopii. Aby teksty nie pomieszały się ze sobą, każde dzieło było przechowywane w oddzielnej skrzynce.
Biblioteka Assurbanipala podzielona była na działy o czym świadczy katalog zachowany w części do naszych czasów. Bogato prezentował się dział lingwistyki. W dziale prawniczym wyróżniał się Kodeks Hammurabiego. Z utworów literackich biblioteka posiadała m.in. opowieść o stworzeniu świata i potopie, znaną jako epos o Gilgameszu.
Na ważniejszych tekstach wyciskano stempel na którym wyryte było urzędowe oświadczenie króla:
„Pałac Assurbanipala, króla świata, króla Asyrii, [...] który oko jasne uzyskał, mistrzostwo w sztuce pisania, jak spośród królów moich poprzedników, żaden sztuki tej się nie nauczył [...] Moc znaków, wiele ich stworzono, na tablicach spisałem, wykończyłem, przeglądałem, i aby je oglądać i czytać, w pałacu moim ustawiłem [...] Ktokolwiek tablicę zabierze albo też imię swoje obok mego istnienia napisze, tego niechaj Aszur i Ninlil gniewnie i wściekle powalą, imię jego i nasienie jego niechaj w kraju wytracą".
Oświadczenie było za razem wskazaniem właściciela biblioteki a zarazem ostrzeżeniem dla złodziei. Świadczy także że król wysoko sobie cenił umiejętność czytania.
Najsłynniejszą biblioteką współcześnie jest Biblioteka Aleksandryjska, największa biblioteka świata antycznego powstała w III w. p.n.e. Założył ją w Aleksandrii Ptolemeusz I Soter, historyk i uczestnik wypraw Aleksandra Wielkiego z zamiarem zgromadzenia całego piśmiennictwa znanego wówczas świata. Gromadziła pisma w języku greckim, hebrajski, aramejskim i perskim.
Biblioteka była częścią większego ośrodka naukowego zwanego Musaion, w którego w skład wchodził jeszcze ogród botaniczny i zoologiczny oraz obserwatorium astronomiczne. Składała się z z dwóch części: wielkiej, Bruchejon zwanej tak od królewskiej dzielnicy i małej, Serapejon (księgozbiór umieszczony przy świątyni Serapisa). Według różnych danych księgozbiór Bruchejonu liczył od 100 tys. do 700 tys. zwojów, a Serapejonu 42800.
Król zatrudnił fachowców mających zdobywać, opracowywać i kopiować teksty.
III i II w. p.n.e. to czasy największego rozkwitu Biblioteki. Ptolemeusze nieustannie pomnażali księgozbiór nie szczędząc pieniędzy. Wysyłali swych przedstawicieli do Azji Mniejszej i Grecji, gdzie skupywali księgozbiory.
Ciekawą rzeczą jest że Ptolemeusze do tego stopnia ogarnięci byli żądzą gromadzenia ksiąg że czasem posuwali się do niegodziwości. W porcie Aleksandryjskim urzędnicy królewscy konfiskowali zwoje wszystkim przyjezdnym w celu sprawdzenia ich wartości. Jeżeli okazywały się oryginałami właścicielom wręczano odpisy tych dzieł.
W III wieku p.n.e. Ateny będące bankrutem zaciągnęły u Ptolemeusza III pożyczkę dając w zastaw przechowywane na Akropolu zwoje z tragediami Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, uznawane tam za skarb narodowy Greków. Sporządzono wierne kopie dzieł i odesłał je ateńczykom a oryginały zachował dla siebie.
Ciekawostką bibliotekarską jest że kierownik biblioteki Kallimach z Kyrene (310 - 240 r. p.n.e.) ułożył 120 tomowy katalog rzeczowy zwany Pinakes (grec. tablice), obejmujący całe ówczesne piśmiennictwo. Katalog Kallimacha zaginął i wiadomości o nim zachowały się tylko w przekazach innych starożytnych pisarzy. Prawdopodobnie spłonął wraz z całym Bruchejonem podczas oblężenia Aleksandrii przez Cezara w zimie 48/47 roku p.n.e.
Biblioteka istniała ok. 6 w., liczne pożary i wojny zniszczyły całkowicie księgozbiór. Biblioteka mniejsza mieszcząca się przy świątyni Serapisa w 391 roku n.e., została doszczętnie zniszczona przez chrześcijan na rozkaz arcybiskupa, Teofila z Antiochii. Zwieńczenia dzieła zniszczenia dokonał Kalif Omar, który po zdobyciu Aleksandrii w 641 r. n.e., kazał zużyć zachowane zwoje z biblioteki do opalania łaźni publicznej
Konkurentką Biblioteki Aleksandryjskiej była Biblioteka Pergamońska, założona została przez króla Pergamonu Attalosa I Sotera (241-197 pn.e.) w II połowie III w. p.n.e., z myślą stworzenia warsztatu pracy dla artystów i uczonych. Jego następca Eumenesa II (197—159 r. p.n.e.) zbudował wspaniały gmach Biblioteki. Liczyła ona 200 000 zwojów i mieściła się przy świątyni Ateny Polias (opiekunki miasta), gdzie zajmowała cztery pomieszczenia. Czytelnicy otrzymawszy książkę, przechodzili do krużganku gdzie oddawali się lekturze owiewani orzeźwiającymi podmuchami powietrza znad morza.
Troszcząc się o wzrost księgozbioru Eumenes sprowadzał z Egiptu duże ilości papirusu, a także gotowe dzieła. Ptolemeusz V Epifanes, w obawie o wiodący prymat Biblioteki Aleksandryjskiej w zasobność zbiorów, zakazał wywozu papirusu do Pergamonu. Pergamończycy poradzili sobie zastępując papirus znacznie trwalszym materiałem piśmienniczym pergaminem.
Biblioteka w Pergamonie padła łupem wodza rzymskiego, Marka Antoniusza, który zostawszy, w 40 roku p.n.e., zarządcą wschodnich prowincji imperium rzymskiego, zabrał z niej wszystkie zwoje, wywiózł do Aleksandrii i ofiarował królowej Egiptu, Kleopatrze.
Te trzy biblioteki łączy ze sobą miłość władcy do słowa pisanego i chęć stworzenia miejsca, w którym ludzie poszukujący wiedzy mogli by odnaleźć interesujące ich informacje będące natchnieniem do stworzenia czegoś nowego i pożytecznego.
Biblioteki przez tysiące lat się zmieniały, ale duch Biblioteki Aleksandryjskiej czy Pergamońskiej nadal jest widoczny we współczesnych placówkach.
---
Zwój papirusowy - był podstawową formą książki w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. Papirus to rodzaj rośliny bagiennej, rosnącej nad Nilem. Łodygi jego rozcinano na pasma, które układano następnie w dwie warstwy: pionowo i poziomo oraz przyciskano płaskim kamieniem. Wydzielający sie sok sklejał papirusowe pasma w jednolitą kartkę.
Pergamin - nazwa wywodzi się od miasta Pergamon, wyrabiano ze skór owczych, kozich lub cielęcych, wymoczonych w wodzie wapiennej, pozbawionych sierści i wygładzonych pumeksem. Skóra jako materiał piśmienny była używana już w 3 tys. p.n.e. gładkie i miękkie karty pergaminu zaczęto produkować w początkowych wiekach II w. p.n.e..
Bibliografia:
B. Bieńkowska, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa 2005.
S. Dahl, Dzieje książki, Wrocław 1965.
B. Szyndler, I książki mają swoją historię, Warszawa 1982.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz